خودپرداز، عابربانک یا ATM

خودپرداز چیست؟

به متصدی امور شعبه بانک یا تحویل دار، Teller گفته می شود و وقتی دستگاهی ساخته شد که کار وی را بصورت اتوماتیک انجام دهد، واژه ATM یا Automated Teller Machine برای آن انتخاب شد. در ایران ابتدا واژه عابربانک و سپس واژه خودپرداز برای این دستگاه انتخاب شد. خودپرداز یا عابربانک در واقع دستگاهی است که بصورت 24 ساعته و 7 روز هفته، بصورت خودکار، تعدادی از عملیات بانکی را انجام می دهد که مهمترین آن پرداخت وجه به مشتری می باشد. دیگر تراکنشهای خودپرداز به شرح ذیل می باشد:

• دریافت مانده حساب
• دریافت صورتحساب (چند گردش آخر حساب)
• انتقال وجه بین حساب‌های خود شخص
• انتقال وجه به کارت‌های دیگر (سایر بانکها)
• پرداخت قبض
• خرید شارژ تلفن همراه
• شارژ مستقیم سیم‌کارت‌
• تغییر رمز اول کارت
• تخصیص و تغییر رمز دوم کارت
• پرداخت قسط تسهیلات

نحوه کار دستگاه خودپرداز

مشتری (دارنده کارت) کارت خود را وارد دستگاه می کند. رمز چهار رقمی خود را وارد می کند. انتخاب زبان در بعضی دستگاهها قبل از ورود رمز و در برخی، بصورت پیشفرض فارسی می باشد. سپس نوع عملیات را انتخاب می کند. نرم افزار دستگاه خودپرداز با استفاده از اطلاعات مشتری شامل شماره کارت، رمز و عملیات انتخابی وی، پیامی را برای مرکز ارسال می کند. این پیام، درخواست تراکنش نامیده می شود و جوابی که از مرکز می آید، پاسخ تراکنش نامیده می شود.

پاسخ تراکنش یا شامل خطا هست مانند رمز اشتباه یا کمبود موجودی یا مسدودی کارت و …، که به مشتری اعلام می شود. و یا عملیات موفق می باشد که پس از آن، دستگاه عملیات مورد نظر را انجام می دهد. نحوه کار دستگاه خودپرداز همواره با مرکز چک شده و دستگاه تابع قوانین و پاسخهای ارسالی از سمت مرکز می باشد.

خودپردازها از منظر محل نصب به دو دسته دیواری یا سالنی طبقه بندی می شوند.

خودپرداز دیواری

خودپرداز دیواری یا TTW (Through The Wall) خودپردازی است که در دریچه نصب می گردد. برای نصب این دستگاه، معمولاً در دیوار یا شیشه دریچه ای تعبیه شده و دستگاه در داخل ساختمان قرار داده شده و قسمت جلویی آن شامل مانیتور و دریچه های ورود کارت و خروج رسید و اسکناس و …، در دسترس مشتری خواهد بود. درب گاوصندوق دستگاه پشت آن و در داخل ساختمان بوده و پولگذاری و سایر عملیات از پشت دستگاه انجام می شود.

خودپرداز سالنی

خودپرداز سالنی یا Lobby خودپردازی است که کاملاً داخل ساختمان قرار می گیرد. محل نصب این نوع دستگاه معمولاً فروشگاههای بزرگ، هتلها، مراکز تفریحی و … می باشد. اگر درب گاوصندوق دستگاه از جلو باز شود F/A (Front Access) و اگر از پشت باز شود R/A (Rear Access) نامیده می شود.

فرق خودپرداز دیواری و سالنی

با توجه به موارد فوق، دستگاه سالنی معمولاً سبک تر است و حمل و نقل ساده تری دارد. هزینه ساخت دریچه و نصب را نیز ندارد و بسادگی در محل قرار داده می شود. اما با توجه به اینکه در محیط بسته قرار داده می شود، معمولاً تراکنش های کمتری نسبت به دستگاه دیواری که بصورت 24 ساعته در معرض دید می باشد، دارد. البته این موضوع شامل حال مکانهایی که 24 ساعته مورد بازدید عموم هستند، نمی باشد.

ماژولهای اصلی خودپرداز یا عابربانک

1. کارت خوان یا کارت ریدر (Card Reader) : دریافت کارت مشتری، خواندن اطلاعات آن. انواع کارت خوان ها می توانند کارت های مختلف را قبول کنند که در مطالب بعدی توضیحات بیشتر ارائه خواهد شد.
2. پینپد (EPP: Encrypting PinPad) : دریافت رمز مشتری، رمز کردن آن (در این خصوص در مطالب بعدی توضیحات بیشتر ارائه خواهد شد).
3. چاپگر رسید یا رسید پرینتر (Receipt Printer) : چاپ اطلاعات رسید مشتری روی کاغذ رسید، برش و تحویل آن به مشتری.
4. چاپگر ژورنال یا ژورنال پرینتر (Journal Printer) : چاپ گزارش عملکرد دستگاه و رول کردن کاغذ جهت استفاده های بعدی کاربر شعبه. این چاپگر از دید مشتری پنهان است.
5. اسکناس پرداز یا کش دیسپنسر (Cash Dispenser)  : شمارش اسکناس و تحویل آن به مشتری.
6. دریافت کننده اسکناس یا کش اکسپتور (Cash Acceptor) : دریافت اسکناس از مشتری و ذخیره آن در دستگاه.
7. Cash Recycler : دریافت و پرداخت اسکناس، ترجمه مستقیم این ماژول بازیافت کننده اسکناس یا کش می باشد که مرسوم نیست. این ماژول کار دو ماژول قبل را با هم انجام می دهد. یعنی هم از مشتری اسکناس می گیرد و هم قادر به پرداخت آن می باشد. بعضی از مدلها محفظه دریافت/پرداخت جداگانه دارند و قادر به استفاده مجدد از اسکناسهای دریافتی نیستند، اما بعضی از مدلها قادر به پرداخت همان اسکناس های دریافت شده به مشتری بعدی را دارند.
8. بارکد خوان یا بارکد ریدر یا بارکد اسکنر (Barcode Scanner, Barcode Reader) : خواندن بارکدهایی مثل بارکد قبض.
9. دوربین (Camera) : گرفتن عکس یا فیلم از مشتری یا کاربر دستگاه.
10. پنل کاربر یا اپراتور پنل (SOP : Supervisor Operation Panel یا TTU : Text Terminal Unit) : یک ماژول داخلی و سمت اپراتور دستگاه و شامل صفحه کلید و نمایشگر می باشد. نمایش وضعیت کلی خودپرداز و ماژولهای آن، وارد کردن تنظیمات، عیب یابی ماژولها و … توسط این ماژول انجام می شود.
11. واحد سنسورها و اندیکیتورها (Sensors and Indicators Unit : SIU) : شامل کلیه سنسورهای دستگاه مثل سنسور دربها، ضربه و …، و چراغها مثل چراغهای چشمک زن ورود کارت و … می باشد

خودپرداز ماژولهای دیگری نیز ممکن است داشته باشد که در ایران معمولاً از آنها استفاده نمی شود. به عنوان مثال Depository برای دریافت پاکت، Coin Acceptor/Dispenser برای دریافت/پرداخت سکه و ماژولهای امنیتی برای رمز نگاری پیامها.

همچنین در این مطلب فقط ماژولهای اصلی دستگاه ارائه شده و بخشهای بدنه و مکانیکی و عمومی معرفی نگردیده است.

آمار خودپرداز در ایران تا پایان سال 1400

در ایران بیش از 60 هزار خودپرداز فعال وجود دارد که بانک ملی با 8،100 دستگاه بالاترین تعداد را داشته و بعد از آن بانکهای صادرات و ملت به ترتیب 5,200 و 4,800 دستگاه فعال دارند.

برندهای خودپرداز موجود در کشور

خودپرداز یا عابربانک های موجود در ایران برند های مختلفی دارند که به صورت مختصر انواع آنها را بررسی می کنیم:

1. NCR: برندی آمریکایی بوده که توسط شرکت ایران ارقام نماینده رسمی ان سی آر آمریکا وارد ایران شده و تا اوایل دهه 80 و قبل از تحریم این شرکت، در ایران فروخته میشد.
2. GRG: شرکت ایران ارقام پس از تحریم شدن توسط NCR، اقدام به واردات از این کمپانی مشهور چینی کرده و به بانکهای مختلف این دستگاهها را ارائه داد.
3. WINCOR: همواره رقیب سرسخت NCR بوده. وینکور آلمان که توسط شرکت خدمات انفورماتیک (فرادیس البرز) به ایران معرفی شد، بعد ها توسط کمپانی دیبولد آمریکا خریداری شده و اسم آن از WINCOR NIXDORF به DIEBOLD NIXDORF تغییر داده شد.
4. BANQIT: این برند سوئدی توسط شرکت ایران نارا به ایران معرفی شد اما هیچ گاه نتوانست در بازار با ان سی آر و وینکور رقابت کند.
5. HYOSUNG: شرکت ایران نارا پس از بنکیت خودپرداز هیوسانگ کره ای را به ایران معرفی کرد که با توجه به کیفیت بالا توانست بازار خوبی کسب کند.
6. TECHNO: برند تکنو توسط شرکت توسن تکنو وابسته به شرکت توسن (کیش ویر سابق) معرفی شد که در واقع برندی ایرانی برای دستگاههای چینی و کره ای با برندهای KINGTELLER، GWI و LG می باشد. دستگاههای این شرکت با نامهای تکنو 4، 5، 6 و جدید ترین آنها که LG کره است با نام تکنو 7 به بازار معرفی شدند.
7. EASTCOM: دستگاههای این شرکت چینی که دستگاههای مشابه وینکور تولید می کند توسط شرکت آدونیس به کشور وارد شده و مشغول به کار می باشند.
8. SIGMA: شرکت خوارزمی پس از واردات تعدادی دستگاه وینکور، دستگاههای خودپرداز ساخت این شرکت ایتالیایی را وارد کشور کرد.
9. EDGE: برند شرکت GSS برای خودپردازهای چینی معرفی شده توسط این شرکت به بازار ایران می باشد.
10. RAVIS و PARA: خودپردازهایی با برند ایرانی که بیشتر به اشخاص حقیقی و دفاتر پست بانک فروخته شده است.
11. HATEF: خودپردازی ایرانی که در دهه 80 فعال بود و بانک صادرات بزرگترین مشتری این شرکت بود.

درآمد زایی از طریق خودپرداز شخصی

چند سالی است که تعدادی از بانکها به اشخاص اجازه خرید و نصب خودپرداز شخصی را می دهند. این خودپردازها که مالکیت و پولگذاری و نگهداری آنها با اشخاص می باشد، به شبکه شتاب متصل شده و مالک آن از این طریق کسب درآمد می کند. جدول کارمزد تراکنشهای شتابی به شرح ذیل می باشد.

کارمزد پرداخت وجه طبق این فرمول محاسبه می شود:

مبلغ پرداختی x سهم پذیرنده (معمولاً 60%) 1.1x%

مثلاً در صورت پرداخت 15 میلیون تومان در یک روز، کارمزد دریافتی 15,000,000 ضربدر 60% ضربدر 1.1% و برابر با 99,000 می باشد. این درآمد در ماه حداقل 3 میلیون تومان خواهد بود که سرمایه اولیه آن کمتر از 50 میلیون تومان بوده.

راهنمای خرید خودپرداز شخصی

مهمترین نکته در خصوص خرید خودپرداز شخصی، محل مناسب و پرتردد و بعد از آن دستگاه خودپرداز با کیفیت و شرکت معتبر می باشد. متأسفانه افراد بسیاری که بدون تحقیق اولیه اقدام به خرید خودپرداز نموده اند، متضرر می شوند. انتخاب محل نامناسب و به تبع آن درآمد پایین و یا خرید دستگاه های خودپرداز بی کیفیت از فروشنده های شخصی و شرکتهای نامعتبر، دردسرهای زیادی به همراه دارد.

انواع مدلهای موجود خودپرداز در بازار و انتخاب مدل مناسب

برای خرید خودپرداز شخصی، شما باید به ترتیب نکات زیر را در نظر بگیرید:

1. کیفیت
2. خدمات پس از فروش
3. قیمت

خودپردازهای ریفر (بازسازی) شده حدود قیمت 40 تا 50 میلیون تومن و خودپرداز آکبند حداقل دو تا سه برابر این مبلغ می باشند. پس برای این کسب و کار، خرید دستگاه خودپرداز آکبند اصلاً توصیه نمی شود، چون با احتساب هزینه های جانبی و وجه در گردش، و همچنین استهلاک و افت قیمت، از نظر اقتصادی توجیهی ندارند.

خودپردازهای ریفر، بیشتر برند NCR هستند که پرطرفدارترین برند حال حاضر خودپردازهای شخصی است. دلیل آن هم قیمت مناسب و قطعات و تعمیرکار در دسترس است. یعنی شما نیاز به گارانتی اجباری توسط یک شرکت ندارید. اما خرید این خودپردازها هم نیازمند دقت و تحقیق فراوان می باشد. چون از خودپردازهای بانکهای داخل، تا وارداتی و ریفر شده در داخل و ریفر کامل در خارج، قیمتهای مختلفی دارند. برای همین قیمت گرفتن تنها و خرید از جای ارزونتر، عامل دردسرهای بعدی مشتریست.

لوازم جانبی

لوازم جانبی و پیش نیازهای نصب خودپرداز یا عابربانک، شامل برق مناسب (دارای ارت و با یو پی اس مناسب)، اینترنت، پایه و سایه بان و دوربین و همچنین روتر یا ابزار مشابه برای اتصال به بانک می باشد.

فروشندگان خودپرداز شخصی

تعداد فروشنده دستگاههای خودپرداز شخصی، به دلیل عدم نظارت صحیح بانکها، زیاد هستند. شما میتوانید با قبول ریسک، از یک شخص حقیقی خودپرداز بخرید و یا با اطمینان از یک شرکت معتبر خرید کنید. برای تحقیق در مورد اعتبار شرکت و خرید با خیال راحت، بهتر است موارد زیر را در نظر داشته باشید و تحقیق کنید:

1. گرفتن شماره ثبت یا شناسه ملی شرکت، و مراجعه به سایت روزنامه رسمی و استعلام سابقه شرکت، مدیران، نوع شرکت و سرمایه ثبتی. دقت کنید که فقط داشتن شماره ثبت کافی نیست، چرا که ثبت یک شرکت با هزینه ناچیز و به سادگی قابل انجام می باشد.
2. تعداد پرسنل رسمی، محل رسمی شرکت و انبار، کارگاه یا کارخانه. شرکتهای یک نفره اصطلاحاً با نام One Man Company شناخته شده، یک روز ثبت و یک روز دیگه منحل می شوند. بنابراین همیشه به ابعاد و اندازه شرکتها دقت کنید. از خرید از شرکتهایی که حول محور یک نفر و با یک شماره همراه اداره می شوند، پرهیز کنید.
3. رضایت مشتریانی که قبلاً دستگاه خودپرداز خریداری کرده اند. همیشه میتوانید با بررسی مشتریان قبلی شرکت، ببینید چقدر از محصول خریداری شده راضی هستند. اگر شرکتی به هر دلیل مشخصات تماس مشتریهای قبلی را در اختیار شما قرار نداد، می توانید درخواست کنید که با مشتری در حضور شما تماس گرفته شده یا مستندات و سوابق خدمات پس از فروش و رضایت مشتری در اختیار شما قرار داده شود.

پس همیشه دقت کنید که صرفاً برای خرید دستگاه قیمت نگیرید. قیمت دستگاههای خودپراز NCR ریفربیشد در زمان یکسان، بسته به کیفیت اختلاف زیادی داشته و خرید دستگاه خودپرداز بی کیفیت، سرآغاز مشکلات بعدی شماست.

از خرید خودپرداز شخصی تا درآمدزایی

همواره از شرکتهایی خرید کنید که خودپرداز شخصی را فوراً به شما تحویل می دهند. پرداخت وجه و دریافت دستگاه پس از چند روز و یا پیش خرید، متأسفانه همواره مشکلاتی را برای خریدار به وجود می آورد. پس از دریافت دستگاه خودپرداز، شرکت مربوطه، مدارک مورد نیاز را از شما گرفته و پس از امضای قرارداد، نصب و راه اندازی آن در محل و اتصال به شبکه شتاب برای شما در کمترین زمان انجام می پذیرد. آموزشهای لازم نیز در خصوص پولگذاری و نگهداری دستگاه خودپرداز به شما داده می شود و پس از آن شما کارمزدهای تراکنشهای انجام شده را در حساب بانکی خود دریافت می نمایید.

آموزش استفاده از دستگاه عابربانک

قبل از هر کاری از فعال بودن دستگاه عابربانک مطمئن شوید. دستگاههای خودپردازی که فعال می باشند، با چراغ چشمک زنی معمولاً به رنگ سبز آماده دریافت کارت مشتری می باشند. در غیر این صورت چراغ مربوطه خاموش بوده و روی صفحه مانیتور پیامی با مضمون قطعی ارتباط یا در دست تعمیر یا … نشان داده می شود.

اولین مرحله در استفاده از دستگاه عابربانک ورود کارت می باشد:
 

ورود کارت
ابتدا کارت خود را از طرفی که با علامت مشخص شده است وارد ورودی کارتخوان نمایید.

انتخاب زبان
در خودپرداز های بعضی بانکها، پس از ورود کارت به کارتخوان صفحه انتخاب زبان ظاهر می شود. در تعدادی از بانکها نیز زبان به صورت پیش فرض فارسی می باشد.

نکته امنیتی!

با توجه به اینکه برخی افراد سودجو با استفاده از عدم آگاهی اقشار مختلف مردم از زبان انگلیسی، با ترفندهای گوناگون از جمله سفارش خرید کالا، انجام امور خیریه و … ضمن ترغیب به استفاده از منوی انگلیسی با دادن اطلاعات نادرست و گرفتن اطلاعات حساب، از جمله موجودی حساب و … اقدام به کلاهبرداری می نمایند، تأکید می نماید حتما از منوی فارسی (زبان اصلی شخص) استفاده شود.

ورود رمز
پس از انتخاب زبان فارسی،‌ پیام “لطفاً رمز کارت خود را وارد نمایید” بر روی صفحه ظاهر می گردد. رمز خود را از طریق صفحه کلید وارد و سپس کلید Enter (ثبت یا تأیید) را فشار دهید. این کلید معمولاً به رنگ سبز می باشد.

انتخاب عملیات
پس از وارد نمودن رمز، انواع خدمات قابل ارائه روی نمایشگر ظاهر می گردد. با فشار دادن کلید مقابل هر یک از خدمات می توانید عملیات مورد نظر را انخاب نمایید. این خدمات به شرح ذیل می باشد:

دریافت وجه
برای دریافت وجه با فشار دادن کلید مقابل گزینه “دریافت وجه” جدول انتخاب مبلغ ظاهر می شود. با فشار دادن کلید مقابل هر یک از مبالغ مورد نظر، وجه درخواستی به شما پرداخت خواهد شد. در صورت انتخاب گزینه مبالغ دیگر یا سایر مبالغ در پیام بعدی مبلغ مورد نیاز را از طریق صفحه کلید وارد نمایید. مع
پس از تعیین مبلغ موردنظر، اگر رمز صحیح بوده و موجودی کافی داشته باشید، دستگاه شروع به شمارش وجه کرده و پس از آماده کردن آن، کارت شما را پس می دهد. پس از برداشتن کارت، دستگاه مبلغ درخواستی را به مشتری تحویل می دهد. معمولاً برای صرفه جویی در مصرف کاغذ، قبل یا بعد از درخواست وجه، از مشتری می پرسد که آیا نیاز به دریافت رسید دارد یا خیر که مطابق با پاسخ مشتری، چاپ و ارائه رسید نیز صورت می پذیرد.

چنانچه در برداشتن کارت یا وجه نقد ارائه شده تأخیر نمایید کارت یا وجه به داخل دستگاه برگشت داده می شود.

اعلام مانده حساب
با فشردن کلید مقابل گزینه اعلام مانده یا مانده حساب یا صورت حساب، می توانید مانده حساب یا صورتحساب چند تراکنش اخیر خود را دریافت نمایید. معمولاً نمایش روی مانیتور یا ارائه رسید نیز از مشتری پرسیده شده و طبق آن عملیات انجام می گردد.

عملیات رمز
به منظور تغییر رمز اصلی کارت (رمز اول) و یا تخصیص رمز دوم گزینه عملیات رمز را انتخاب نمایید. صفحه دیگری حاوی دو گزینه نمایش داده می شود. گزینه اول را جهت تغییر رمز اصلی کارت و گزینه دوم را برای تخصیص یا تغییر رمز دوم انتخاب نمایید. دستگاه ابتدا رمز کنونی را از شما پرسیده و سپس از شما درخواست می کند که رمز جدید را وارد کرده و سپس آنرا مجدد وارد کنید.

سایر عملیاتی که توسط عابربانک قابل انجام می باشد، انتقال وجه، پرداخت قبوض، خرید شارژ، پرداخت اقساط و … می باشد.